- Choroby żył są częstym powodem wizyt u lekarza rodzinnego, coraz częściej są też przyczyną hospitalizacji. Jak powstają te schorzenia?

- Aby łatwiej zrozumieć to zagadnienie, spróbujmy wyobrazić sobie mapę naczyń w naszym organizmie. Unaczynienie kończyn dolnych składa się z tętnic, żył i naczyń limfatycznych. 90 proc. krwi z kończyny dolnej płynie układem żył głębokich, które biegną równolegle do głównych pni tętniczych, natomiast 10 proc. powraca do serca układem żył powierzchniowych. Budowa żył kończyn jest niezwykle skomplikowana, a ich liczba, położenie i przebieg są zmienne. Żyły mają zastawki zapobiegające cofaniu się krwi w układzie żylnym. Ten fakt czasem utrudnia lekarzowi postawienie diagnozy, szczególnie w poszukiwaniu ognisk zakrzepicy głębokiej. Ma to także znaczenie w czasie leczenia, ponieważ może być przyczyną dolegliwości żylakowych, które nawracają po zabiegu usunięcia żyły odpiszczelowej w przypadku, kiedy pień żyły odpiszczelowej jest podwójny, oraz w wielu przypadkach odmiennego ujścia żyły odpiszczelowej. W miejscach przyczepu zastawek ściana żyły jest cieńsza, a przez to bardziej podatna na uszkodzenie, ma też większą skłonność do poszerzania się w przypadku wzrostu ciśnienia żylnego. Z wiekiem żyły ulegają procesom zanikowym, stają się też bardziej kruche. Przewlekła niewydolność żylna prowadzi do dużych zmian w ścianach żył i w obrębie skóry. W następstwie zmian zakrzepowych dochodzi w naczyniach do zaburzeń hemodynamicznych.

- Czy niewydolność żylną możemy wytłumaczyć złym funkcjonowaniem tzw. pompy mięśniowej?

- Powrót krwi żylnej z obwodu do serca jest uzależniony od kilku zjawisk, m.in. od skurczu mięśni - głównie mięśni łydki, oddychania, napięcia ścian żył, czyli działania tzw. pompy mięśniowej. Niewydolność żylna jest złożonym zespołem o wieloczynnikowej etiologii, jej przyczyny nie zostały jeszcze dokładnie poznane. Jedną z nich jest upośledzenie funkcjonowania pompy mięśniowej, ale znaczenie mają także czynniki dziedziczne, siedzący tryb życia, niewydolność zastawek żylnych, zaburzenia w ścianie żył czy w mikrokrążeniu. Ważną rolę odgrywają czynniki hormonalne, enzymatyczne itp. Te i inne nieprawidłowości powodują wzrost ciśnienia żylnego i doprowadzają do przewlekłej niewydolności żylnej. To jeszcze jeden z problemów medycznych czekających na pełne naukowe wyjaśnienie, bo dziś do końca nie wiadomo, dlaczego u niektórych pacjentów rozwija się ciężka niewydolność żylna, a inni dobrze znoszą podwyższone ciśnienie żylne i nie obserwuje się u nich znaczących zaburzeń krążenia.

- Czy możemy wymienić podstawowe czynniki ryzyka tych chorób?

- Są to żylaki pni żylnych i inne postaci choroby żylakowej, czynniki dziedziczne, wiek, u kobiet - liczba ciąż, a także tryb życia. Czynnikami predysponującymi do rozwoju zakrzepicy żył mogą być także urazy, dłuższe unieruchomienia pacjenta, wpływ hormonów, zaburzenia hematologiczne.

- Czy żylaki kończyn są tylko defektem kosmetycznym, czy objawem chorobowym?

- W każdym przypadku obecności żylaków trzeba pamiętać o możliwości wystąpienia wtórnej niewydolności żylnej, a także o innych chorobach układu żylnego, które mogą być przyczyną zatorowości płucnej lub zakrzepicy żył głębokich. Żylaki współistnieją z wieloma innymi zaburzeniami narządowymi, przetokami tętniczo-żylnymi itp. Wszystkie te zespoły kliniczne mają odmienne rokowanie i inne możliwości terapeutyczne.

- Jakie są objawy niewydolności żylnej?

- Objawy niewydolności żylnej z reguły są mało charakterystyczne, bo obrzęki, rumień oraz dolegliwości bólowe kończyn mogą towarzyszyć wielu innym chorobom. Etiologia takich dolegliwości, jak uczucie ciężkości nóg, kurcze nocne czy tzw. zespół niespokojnych nóg, nie jest do końca ustalona. Zbyt często dolegliwości te są przypisywane niewydolności żylnej.

- Niewydolności żylnej często towarzyszą powikłania skórne. Jakie?

- Są to tzw. teleangiektazje, zapalenia naczyń skóry, a także zapalenia tkanki podskórnej, przewlekłe obrzęki, brodawczakowatości skórne, nawracające zakażenia, zmiany troficzne w postaci stwardnień i owrzodzeń goleni. Chciałbym zwrócić uwagę, że owrzodzenia goleni są najczęściej pochodzenia żylnego. W przeciwieństwie do powszechnie panującej opinii, wiele owrzodzeń żylnych jest skutkiem niewydolności żył powierzchownych, którą można łatwo skorygować chirurgicznie.

- A gdy mamy do czynienia z zakrzepowym zapaleniem żylaków?

- Jest to stan nagły, wymagający leczenia zachowawczego i chirurgicznego, najlepiej w poradni specjalistycznej.

- Co należy zrobić, gdy postawiono rozpoznanie: zakrzepica żył głębokich?

- Zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna to dwie najpoważniejsze postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Etiopatogeneza tych chorób jest wieloczynnikowa, czynniki środowiskowe nakładają się na predyspozycje genetyczne. Wywiad i staranne badanie przedmiotowe spełniają zasadniczą rolę w diagnostyce tych chorób. Rozpoznanie należy jednak potwierdzić i udokumentować ultrasonograficznie. Nieinwazyjne badania czynnościowe ułatwiają późniejszą analizę skutków leczenia. Bardzo dużą rolę odgrywa także doświadczenie i wyszkolenie badającego.

- Jakie są możliwości zapobiegania i leczenia niewydolności żylnej?

- Ponieważ nie znamy do końca jej przyczyn, możliwości zapobiegania są ograniczone. Najlepszy sposób to zmiana stylu życia, aktywność fizyczna, ćwiczenia przeciwdziałające zastojowi żylnemu, stosowanie kompresjoterapii, czyli ucisku żylnego. Takie postępowanie skutecznie łagodzi dolegliwości pacjenta. Każdy pacjent wymaga długotrwałej obserwacji. Tylko odpowiednio wyszkolony personel medyczny ma wypracowany skuteczny sposób postępowania z pacjentem. Leki wenoaktywne skutecznie zmniejszają dolegliwości i stanowią ważny element terapii skojarzonej z innymi metodami leczenia, takimi jak zabiegi chirurgiczne, skleroterapia lub terapia uciskowa. Leki przeciwzakrzepowe, jak heparyna, dikumarol, odgrywają ważną rolę w terapii i profilaktyce zakrzepicy żylnej. Mamy coraz lepsze leki i perspektywy dalszego postępu w tej dziedzinie. W warunkach chirurgii jednego dnia wykonywane są skuteczne i bezpieczne operacje na układzie żylnym kończyn. Ich wyniki są bardzo dobre, a powikłania niezmiernie rzadkie.

- Jak należy postępować z owrzodzeniem goleni?

- Zastosowanie elastycznej opaski uciskowej jest o wiele ważniejsze niż inne metody leczenia miejscowego i ogólnego. Bardzo ważna jest edukacja pacjenta i położenie nacisku na znaczenie długotrwałego leczenia. Samo leczenie zależy od charakteru owrzodzenia i stanu otaczającej skóry. Specjalistyczne opatrunki są dość kosztowne, ale ułatwiają zdecydowany postęp w leczeniu. Czasem trzeba zastosować leczenie chirurgiczne. Pamiętać jednak należy, że nawrotom można skutecznie zapobiegać tylko przez stosowanie metody kompresyjnej.

- Zbliża się lato, a wraz z nim czas podróży, czasem do odległych miejsc. Słyszymy czasem określenie „economy class syndrom”. Cóż to za tajemnicza choroba?

- Określenie to możemy przetłumaczyć również jako „choroba długich lotów”, dotyczy bowiem nie tylko pasażerów klasy ekonomicznej. Długodystansowe podróże podnoszą ryzyko wystąpienia niebezpiecznej dla zdrowia zakrzepicy. Jest to skutek wielogodzinnego siedzenia w bezruchu, z ograniczoną możliwością zmiany pozycji, co utrudnia czy wręcz uniemożliwia swobodny przepływ krwi do serca. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest obniżone ciśnienie atmosferyczne wewnątrz samolotu. Jeżeli jesteśmy w grupie pacjentów podwyższonego ryzyka, to przed taką podróżą najlepiej będzie zasięgnąć porady lekarza, który zaleci odpowiednie środki. Warto pamiętać, by udając się w długą podróż samolotem, założyć swobodne, nieuciskające ubranie, nie pić kawy ani alkoholu, natomiast pić jak najwięcej wody, a w trakcie podróży, gdy tylko jest to możliwe, wstać i przespacerować się między fotelami, natomiast siedząc w fotelu, jak najczęściej poruszać stopami.

- Na koniec chciałabym zapytać jeszcze Pana Profesora o strategię postępowania u chorych z niewydolnością żylną oraz o perspektywy w tej dziedzinie...

- Decyzję co do sposobu postępowania u danego pacjenta lekarz podejmuje indywidualnie, na podstawie wyników dokładnego badania klinicznego wraz z badaniem dopplerowskim. Taka decyzja musi uwzględniać rozległość choroby żylnej, wiek pacjenta, jego stan ogólny, czynniki ryzyka i inne. Ważne, aby pacjent został poinformowany o charakterze tej choroby, metodzie leczenia, a także o możliwościach nawrotu. U zdecydowanej większości pacjentów leczenie można prowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Nowoczesne metody chirurgii jednego dnia umożliwiają skuteczne i mało kosztowne korygowanie skutków niewydolności żylnej. W ten sposób można zmniejszyć koszty hospitalizacji, skrócić czas niezdolności do pracy i umożliwić pacjentom korzystanie ze świadczeń na najwyższym poziomie, przynoszących jednocześnie zadowalające efekty kosmetyczne. Postęp dotyczy również zachowawczych metod leczenia w postaci nowoczesnych artykułów kompresyjnych, powszechnie dostępnych leków flebotropowych nowej generacji. Perspektywy na przyszłość są bardzo obiecujące. Stwarza je dalszy rozwój biologii, genetyki, farmakologii oraz opracowanie nowych metod techniki operacyjnej przez zastosowanie techniki laserowej, a także ulepszanie metod diagnostycznych. Robimy bardzo dużo, aby ta dziedzina stała się bardziej dostępna dla wszystkich potrzebujących.