5 pytań do… Roberta Kostro, Dyrektora Muzeum Historii Polski

Piotr Grzybowski: Panie Dyrektorze, …”historia jest nauczycielką życia” … dlaczego zatem aż tak długo trzeba było czekać na rozpoczęcie budowy Muzeum Historii Polski?

Robert Kostro: Tu są dwa pytania. Pierwsze dotyczy w ogóle tego długiego trwania historii Polski, a i tego, co się wydarzyło w naszych dziejach właściwie od końca XVIII w. czyli od rozbiorów, bo tak naprawdę bardzo wiele inicjatyw muzealnych typu: Muzeum Historii Węgier, czy Muzeum Historii Rosji - to są jeszcze realizacje XIX wieczne.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Można powiedzieć, że próba stworzenia tego rodzaju muzeum była nawet w polskiej historii - mam na myśli Świątynię Sybili księżnej Izabeli Czartoryskiej. Ten pomysł na muzeum nie mógł się rozwinąć, ponieważ Powstanie Listopadowe najpierw sprawiło , że zbiory zostały wywiezione do Paryża, a potem co prawda wróciły do Polski, ale już do Galicji. Poza tym to muzeum nigdy nie osiągnęło odpowiedniej skali, nie miało kontynuacji, zbiory są w dużej mierze zamknięte wokół tego, co zostało zgromadzone na przełomie XVII i XIX wieku.

Drugim podejściem było Muzeum Polskie w Rapperswilu, które zrealizowało się tylko częściowo. Po odzyskaniu niepodległości zbiory trafiły do Polski, częściowo do Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Narodowego, częściowo do instytucji archiwalnych. No ale znów nie udało stworzyć takiego dzieła, żeby pokazać całą historie Polski. Potem była wojna i komunizm, i może dobrze, że w czasie komunizmu takie muzeum nie powstało, bo być może trudniej byłoby je przerabiać na nowoczesne, oddające tradycje demokratyczne, niepodległościowe i chrześcijańskie Polski, niż tworzyć od nowa.

I ostania rzecz. Przez ostatnie 30 lat, a raczej od 2006 roku, zarówno w odniesieniu do pomysłu, ogólnej koncepcji, jak też samej instytucji powstałej w sensie prawnym, przez długi czas nie było tzw. woli politycznej i muzeum tak naprawdę wystartowało od 2015 roku. Te pierwsze 9 lat może nie były całkiem stracone, bo wiele rzeczy zrobiliśmy, pewne rzeczy przemyśleliśmy, robiliśmy ciekawe projekty, ale tak naprawdę współpraca z architektami zaczęła się na przełomie 2015 i 2016 roku.

Reklama

PG: Czytam, że „Muzeum przedstawia najważniejsze wątki w historii polskiej”. Jakie są te najważniejsze wątki ?

RK: To jest najtrudniejsze, bo chociaż to muzeum będzie największym muzeum historycznym w Polsce, z około 7 000 metrów kwadratowych powierzchni, to i tak umieszczenie całej historii Polski będzie największym wyzwaniem i będzie wymagało trudnych wyborów. Postawiliśmy na trzy istotne klucze. Pierwszym jest wątek wolności, który się przejawia np. w historii polskiego parlamentu, w historii polskiego konstytucjonalizmu, w tradycji republikańskiej - zwłaszcza I Rzeczpospolitej, a potem w duchu niepodległościowym towarzyszącym walce i staraniom, najpierw o zachowanie, a potem o odzyskanie niepodległości w XIX wieku, następnie również w XX w. o odzyskanie suwerenności w okresie komunizmu.

Drugi, równie ważny - to wątek tożsamościowy, czyli pokazanie: kim jesteśmy i jak zmieniało się rozumienie tego, czym jest Polska. Trzeba pokazać, kim jesteśmy my - jako Polacy, bo jak patrzymy najpierw na Polskę Piastowską, wojów Chrobrego czy Krzywoustego, potem na Polskę Jagiellońską, czy Rzeczpospolitą Obojga Nardów, to jest to już koncepcja narodu jako szlachty czysto wschodniej, litewskiej, ruskiej, a potem znów mamy naród, który w dużej mierze był formowany wokół pewnych idei literackich, kultury w XIX w. Chcielibyśmy mocno pokazać tę transformację i różne etapy tworzenia czy ewolucji naszej tożsamości.

Trzeci to aspekt troszkę może bardziej przyziemny, cywilizacyjny: pokazanie, jak ludzie się ubierali, jak wyglądali, trochę historii techniki i nauki oraz jaki to miało wpływ na nasze losy.

PG: Jaka ma być nowoczesna wrażliwość patriotyczna, którą Muzeum ma kształtować?

Reklama

RK: Wydawało nam się ważne podkreślenie, że jesteśmy w tej chwili w takim okresie suwerenności, niepodległości i również demokracji w Polsce, kiedy - nie lekceważąc oczywiście w żaden sposób tradycji walki o niepodległość, pamięci o cierpieniach i martyrologii – należy w naszym Muzeum pokazać w większym stopniu niż we wcześniejszych narracjach, znaczenie okresów polskiej niepodległości i wolności, czyli: Rzeczpospolita Obojga Narodów, Polska Piastów i Jagiellonów, czy II Rzeczpospolita.

To będą w naszej wystawie muzealnej najmocniejsze części, nawet może nieproporcjonalnie więcej miejsca będziemy poświęcali tym wątkom, niż np. XIX wiekowi. Tu nastąpiła zmiana optyki, którą choćby ja pamiętam ze swojej edukacji, kiedy właśnie historia XIX wieczna wydawała nam się bardzo bliską analogią. Będzie na przykład duża prezentacja poświęcona wolnym elekcjom, bo wydaje się, że jest to niezwykły fenomen republikański w Rzeczypospolitej, ale też barwne widowisko, które pomoże zwiedzającym odczuwać klimat i barwy epoki.

PG: Muzeum deklaruje kształtowanie międzynarodowego wizerunku Polski. Jak Pan to zamierza robić?

RK: Jedno muzeum oczywiście nie jest w stanie kształtować tej wizji, ale może być ważnym graczem. Trzeba zacząć od tego, że każde muzeum, przez sam fakt zaistnienia w Polsce, wpływa na świadomość innych. Czyli to, że powstało Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie sprawia, że turyści (ale tez politycy, biznesmeni przyjeżdżający do Warszawy) zwiedzają to muzeum i czegoś się dowiadują. To jest pierwszy krok, który trzeba zrobić.

Jesteśmy już obecni w różnych działaniach międzynarodowych, np. projekcie „Odkrywanie zapomnianej historii” , który realizujemy z inicjatywy Pana Profesora Andrzeja Sulimy Kamińskiego z Uniwersytetu Georgetown, który przywozi tu historyków amerykańskich i anglosaskich piszących książki, którzy po spotkaniach i dyskusjach z naszymi polskimi historykami bardzo często modyfikują swoje teksty. W końcu trzeci aspekt, w którym uczestniczymy, to różne projekty wystawiennicze, edukacyjne o charakterze zewnętrznym, jak wystawa o Gussen, o Karskim. Byliśmy, jesteśmy i będziemy aktywni jeszcze bardziej, mając już swoją siedzibę, żeby choćby inicjować jakieś projekty w Polsce, które potem będą pokazywane za granicą, czy odwrotnie - uczestniczyć jako partner w ciekawych wystawach międzynarodowych, aby później pokazać je w Polsce.

Reklama

PG: Panie Dyrektorze, kiedy nas Pan zaprosi do nowo otwartej siedziby Muzeum Historii Polski?

RK: Planujemy zakończyć budowę jesienią 2022 roku i myślę, że już wtedy będziemy tam mogli pokazywać wystawy czasowe. Natomiast jeśli chodzi o wystawę stałą, to spodziewam się otwarcia wiosna 2023 roku. Jesteśmy dziś zatem w połowie drogi, ale już dziś serdecznie wszystkich zapraszam.

Piotr Grzybowski:Panie Ministrze, zacznijmy od chyba najgorętszego dziś tematu: protestów społecznych po - w powszechnej ocenie uznanych za sfałszowane - wyborach prezydenckich na Białorusi. Czy dla naszych służb dyplomatycznych było to zaskoczeniem?

Szymon Szynkowski vel Sęk: Dla nas nie było to zaskoczenie. Wiedzieliśmy, że jest niestety duże prawdopodobieństwo, że wybory nie będą przeprowadzone w sposób przejrzysty i demokratyczny, i że napotka to na opór białoruskiego społeczeństwa. Natomiast – dla nas nie, ale dla niektórych naszych zachodnich partnerów z UE myślę, że skala i długotrwałość tych protestów była zaskoczeniem. Przecież wiadomo, że wcześniejsze wybory również budziły wątpliwości, choć skala fałszerstw nie była aż tak duża, jak w przypadku tych ostatnich, więc teraz zarówno skala manipulacji, jak i skala oporu wobec manipulacji jest bardzo duża. My przyglądamy się sytuacji na Białorusi od wielu lat, więc trudno, żebyśmy w tej kwestii byli czymś zaskoczeni.

PG: Czy w związku z tym MSZ ma wypracowane scenariusze, które Polska będzie realizować?

SSvS: Tak, oczywiście. My nie poruszamy się tylko w sferze ogólnych deklaracji politycznych, potępiających to, co wydarzyło się w trakcie wyborów na Białorusi, czy wspierających dialog ze społeczeństwem i domagających się tego dialogu i rezygnacji z użycia siły, czy represji. To byłoby zbyt mało. My proponujemy bardzo konkretny plan działań dla Białorusi, z konkretnym finansowaniem na poziomie na razie naszego planu krajowego - ok. 12 mln euro, czyli 50 mln zł. Natomiast będziemy też proponować wspólnie z Grupą Wyszehradzką, bo w tej chwili finalizowane są uzgodnienia w zakresie propozycji tzw. Planu Marshalla, czyli czegoś, co jest nazywane Planem Marshalla dla Białorusi, takiej wielopunktowej propozycji wsparcia, która mogłaby zostać zaoferowana w sytuacji, w której na Białorusi doszłoby do demokratycznych zmian. Mowa tutaj zarówno o liberalizacji wizowej, jak i ułatwieniach dla małych i średnich przedsiębiorstw i specjalnym funduszu wsparcia. To zostało już zaprezentowane przez Premiera Mateusza Morawieckiego szefowej Komisji Europejskiej i będzie prezentowane przez całą Grupę Wyszehradzką, której przewodzimy, na forum Rady Europejskiej w najbliższych dniach.

PG: Pytanie już do Pana jako pełnomocnika rządu do spraw polskiego przewodnictwa w Grupie Wyszehradzkiej: czy jest realne wypracowanie planu działania Grupy wobec sytuacji na Białorusi?

SSvS: Tak. Dzisiaj Grupa Wyszehradzka finalizuje prace nad tym bardzo konkretnym planem wsparcia ze strony UE dla Białorusi na poziomie gospodarczym. To jest jeden z elementów, który chcemy oferować Białorusi, ale – co ważne - w ramach współpracy Wyszehradzkiej, bo w ten sposób możemy łatwiej na poziom unijny przenieść naszą propozycję. Oczywiście na poziomie krajowym mamy 5-punktowy plan, który dzisiaj jest realizowany, zarówno w zakresie wsparcia NGO, jak i wspierania dostępności rynku pracy dla osób, które muszą wyjechać z Białorusi, chcą przyjechać do Polski. Propozycje na poziomie unijnym liberalizacji wizowej wynikają też z tego, że jest ok. 800 tys. wiz unijnych wydanych w ostatnich latach. 400 tys. tych wiz wydały polskie konsulaty, więc to Polska jest krajem, który najaktywniej wspiera Białoruś, także w zakresie wsparcia dla obywateli tego kraju, jak również możliwość ich przyjazdu do Unii Europejskiej, czy pracy w UE. Chcemy, żeby było to wsparcie systemowe, w które zaangażują się wszyscy nasi unijni partnerzy. Wokół tego udało się, co też jest sukcesem Polski, wybudować konsensus Grupy Wyszehradzkiej. Przecież wiemy, że mamy w Grupie Wyszehradzkiej przyjaciół, partnerów, ale bywają także różnice zdań. W tej sprawie nie ma różnicy zdań. Grupa Wyszehradzka będzie prezentowała to wsparcie za tydzień, na forum Rady UE.

PG: Końcem lipca powołano nową inicjatywę - Trójkąt Lubelski. W jakim celu?

SSvS: Jak się okazało, Trójkąt Lubelski powołany w drugiej połowie lipca, swoją zasadność funkcjonowania dowiódł już w pierwszych tygodniach, bo chwilę później rozpoczął się kryzys na Białorusi, związany właśnie z niedemokratycznymi wyborami i w tym formacie są również prowadzone dyskusje. Litwa, Polska i Ukraina to kraje sąsiedzkie Białorusi, w których interesie leży stabilność sytuacji w tym kraju. Litwa i Polska dyskutują o wyzwaniach w różnych innych formatach, np. „Bukaresztańskiej 9” w kontekście bezpieczeństwa, w ramach współpracy Polski z krajami bałtyckimi. Ukraina była z tych dyskusji do tej pory wyłączona, bo w tych formatach nie uczestniczy. W związku z tym uznaliśmy, że trzeba stworzyć format sąsiedzki, który będzie właśnie miejscem do włączania również Ukrainy w dyskusję na tematy bieżące. Takim najbardziej bieżącym tematem, siłą rzeczy niestety dla Trójkąta Lubelskiego oczywistym jest sytuacja na Białorusi, ale też szerzej dyskusje o polityce bezpieczeństwa w regionie, w gronie krajów, które mają podobne spojrzenie na zagrożenia, które płyną ze wschodu. Dzisiaj Trójkąt, który koordynuje pan wiceminister Marcin Przydacz jest doskonałym formatem do tego, żeby koordynować też działania z ważnym państwem nieunijnym, czyli Ukrainą.

PG: Wrócił Pan minister kilka dni temu z Wilna, gdzie podpisane zostało Strategiczne Partnerstwo Polsko-Litewskie. Czy to początek Unii Lubelskiej 2.0?

SSvS: Nie, choć nawiązań historycznych podczas tego spotkania było całkiem sporo, począwszy od tego, że na początku swojego wystąpienia Pan Premier Skvernelis wskazał, że to pierwsze takie spotkanie od 230 lat. Po drugie, w wystąpieniach premierów obecne były nawiązania do wspólnych tegorocznych obchodów rocznicy Bitwy pod Grunwaldem i planowanych przyszłorocznych obchodów Konstytucji 3 maja, jak to się mówi zaręczenia wzajemnego obu narodów. To będzie też taka historyczna okazja do podkreślania tego, co nas łączy. Natomiast to jest tylko fundament do budowania dzisiaj naszej bardzo bliskiej współpracy, która już ma swój dorobek. Współpracujemy znowu w wielu formatach międzynarodowych ważnych UE, NATO, ale także regionalnych: Trójmorze, współpraca Bałtycka, czy choćby ten najnowszy wspomniany wcześniej Trójkąt Lubelski. To jest oczywiście tylko narzędzie do osiągania konkretnych celów. Te cele dzisiaj Litwa i Polska potrafią definiować: to jest wspólne wspieranie Białorusi. Litwa też tu jest bardzo aktywnym aktorem, przypomnę, że przed chwilą Minister Spraw Zagranicznych Litwy Pan Linkieviczus był w Waszyngtonie, rozmawiał o tych sprawach, więc koordynujemy tutaj działania wspólne. Na forum Rady Europejskiej także Polska i Litwa mówią w tych sprawach wspólnym, bardzo mocnym głosem, ale też w ogóle koordynujemy współpracę gospodarczą.
Konsultacje międzyrządowe, co bardzo jest ważne, żeby podkreślić miały swój bardzo konkretny wymiar: podpisano dwie umowy z zakresu współpracy przy rozbudowie infrastruktury transportowej, kolejowej, podpisano deklarację o współpracy strategicznej przez Premierów, podpisano bardzo ważny harmonogram wdrażania zmian oświatowych, które sprawią, że Polacy mieszkający na Litwie będą mieli zwiększoną dostępność do nauczania języka polskiego, co jest problemem od lat niezałatwionym. Tutaj jest duża szansa na postęp. Wreszcie jest TVP Wilno i przy okazji już nie samych konsultacji, ale też w związku z wizytą w Wilnie Pana Premiera, mieliśmy okazję podpisać list intencyjny, który po roku funkcjonowania z dużymi sukcesami TVP Wilno da w przyszłości tej telewizji nową siedzibę, w Domu Polskim w Wilnie, rozbudowanym ze środków MSZ. Wejdzie tam telewizja, młody zespół dziennikarzy z Wileńszczyzny, który już dzisiaj mówi ciekawie o życiu na Wileńszczyźnie, ale też mówi dobrze o Polsce, o polskiej historii, kulturze, tradycji. Jak Pan widzi w czasie tej bardzo intensywnej wizyty wiele spraw zostało nie tylko poruszonych ale i załatwionych. Naprawdę byłem pod wrażeniem, jak skuteczna może być dyplomacja w kontekście konsultacji międzyrządowych. Pod wodzą Premiera kilkunastu ministrów, każdy z konkretną agendą spraw, które chce załatwić, jedzie tam, sprawy mają postęp i wracamy z konkretnym dorobkiem. To w dyplomacji nie jest reguła, bo czasami kończy się na jakiś ogólnych dyskusjach, tu zaś mamy solidny konkret.