PIOTR LORENC: - Skąd wziął się w Kościele kult relikwii?

KS. TOMASZ ZMARZŁY: - Kult relikwii związany jest bezpośrednio z kultem świętych i błogosławionych, a zwłaszcza męczenników i stanowi jedną z najstarszych praktyk Kościoła. Do jej rozwoju przyczyniły się m.in. wprowadzone przez papieża Feliksa (269-274 r.) celebracje Eucharystii na grobach męczenników, odkrycia najważniejszych relikwii chrześcijaństwa w Ziemi Świętej oraz udostępnienie za pontyfikatu papieża Damazego (366-384 r.) miejsc pochówku męczenników w Rzymie. Rozwój tego rodzaju praktyk religijnych, w tym czczenia ciał świętych, hamowały zarządzenia cesarskie zabraniające m.in. naruszania grobów i dzielenia relikwii, przestrzegane na zachodzie Europy aż do VII wieku. Szczególny rozkwit nastąpił w okresie kontrreformacji, kiedy w przeciwieństwie do tego co odrzucili protestanci, kult Maryi i świętych był szczególnym znakiem wielkości i triumfu Kościoła katolickiego. Również współcześnie kult świętych i błogosławionych za pośrednictwem relikwii wydaje się przeżywać renesans.

- Czy nie jest to zasługą Jana Pawła II, który wyniósł do chwały ołtarzy kilkuset świętych i błogosławionych, w tym wielu z Polski?

- Bł. Jan Paweł II to szczególna postać w historii Polski i Kościoła. Jego życie, działalność apostolska i podejmowane wyzwania pod wieloma względami były wyjątkowe. Jego pontyfikat zapisał się jako jeden z najdłuższych w historii Kościoła, w tym czasie Papież odwiedził 132 kraje oraz ok. 900 miejscowości, podczas 104 podróży zagranicznych przebył ponad 1,6 mln km, wygłosił ponad 2400 przemówień, ogłosił 14 encyklik, 14 adhortacji, 11 konstytucji apostolskich i 43 listy apostolskie. Kanonizując 478 błogosławionych (w tym 9 Polaków) i beatyfikując 1318 sł. Bożych (w tym 154 z Polski) przyczynił się do ukazania szczególnej roli świętych jako drogowskazów w drodze do Boga. Ich obecność w doczesnych szczątkach jeszcze bardziej przemawia do wyobraźni człowieka i wydaje się być szczególną okazją do tworzenia wyjątkowej wspólnoty Kościoła tryumfującego, pokutującego i pielgrzymującego. Nie bez przyczyny w Wyznaniu wiary zaznaczamy kult świętych, wypowiadając słowa o świętych obcowaniu. Prawda ta głosi nadprzyrodzoną wymianę darów duchowych przez wspólnotę łączącą wierzących przebywających na ziemi (Kościół pielgrzymujący) z cierpiącymi w czyśćcu (Kościół pokutujący) i zbawionymi w niebie (Kościół tryumfujący). Wzajemne udzielanie nadprzyrodzonych darów realizuje się przez modlitwę, sakramenty św. i odpusty.

- Czy znajdujemy w dokumentach Kościoła informacje potwierdzające zasadność kultu relikwii?

- Kult relikwii wyrósł przede wszystkim z ludowej pobożności, niekiedy wbrew oficjalnemu nauczaniu Kościoła. Na temat kultu relikwii w Katechizmie Kościoła Katolickiego nie znajdziemy żadnej informacji. Przy omawianiu kultu świętych i błogosławionych szerzej ukazuje to Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Powołując się na postanowienia Soboru Watykańskiego II przypomina, że „zgodnie z tradycją Kościół oddaje cześć świętym oraz otacza szacunkiem ich autentyczne relikwie i wizerunki”. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego stwierdza, że „należy zachować zwyczaj składania pod ołtarzem poświęconym relikwii świętych, chociażby nie byli męczennikami” (zarówno w ołtarzach stałych, jak i w przenośnych). Szkatuł z relikwiami nie należy jednak umieszczać nad ołtarzem, ani na mensie ołtarzowej, lecz pod mensą. Takie umiejscowienie relikwii Obrzęd poświęcenia ołtarza uzasadnia następująco: „Dla uczczenia ciał męczenników oraz in. świętych, jak i dla zaznaczenia prawdy, że ofiara członków wywodzi swój początek z ofiary Głowy, wypada nad ich grobami wznosić ołtarze albo składać relikwie pod ołtarzami tak, by zwycięskie ofiary znalazły się w tym miejscu, gdzie Chrystus jest ofiarą. Lecz On za wszystkich cierpiał, na ołtarzu, oni pod ołtarzem, gdyż Jego męką zostali odkupieni”. Relikwie są również symbolicznym wyrazem komunii całego Kościoła w jedynej Ofierze Chrystusa, Kościoła powołanego do dawania świadectwa, nawet za cenę własnej krwi. Najnowsze przepisy zostały ujęte w instrukcji „Sanctorum Mater” z 2007 r. wydanej przez Kongregację Spraw Kanonizacyjnych. Zawiera ona aktualnie obowiązujące wytyczne, którymi Kościół kieruje się przy zabezpieczaniu doczesnych szczątków kandydatów na ołtarze oraz podczas kultu relikwii.

- Czy to prawda, że nie ma już podziału relikwii na poszczególne stopnie?

- Podstawowa definicja relikwii nie uległa zmianie, wyrażenie „relikwie świętych” odnosi się przede wszystkim do ciał tych, którzy dzięki heroicznej świętości życia, przebywając obecnie w ojczyźnie niebieskiej, byli na ziemi najwspanialszymi członkami Mistycznego Ciała Chrystusa i żywą świątynią Ducha Świętego. Łacińskie słowo „reliqium” oznacza: „pozostałość, resztki, spuścizna, dziedzictwo lub pamiątka przekazana następnemu pokoleniu”. Relikwiami są także przedmioty należące do świętych, np. sprzęty, ubrania i rękopisy; mogą nimi być także przedmioty otarte o ich ciała lub o ich groby, oleje, lniane płótna, a także czczone ich wizerunki. W tradycji Kościoła przyjął się trójstopniowy podział. Relikwiami I stopnia są szczątki ciała świętego i błogosławionego. Za relikwie II stopnia uważa się przedmioty bezpośrednio związane z osobą świętego podczas jego życia ziemskiego; mogą nimi być ubrania, w których chodził święty. O relikwiach III stopnia możemy mówić w przypadku przedmiotów, które stały się relikwiami poprzez dotknięcie właściwych relikwii I czy II stopnia. Przykład stanowią tu relikwie umieszczone w różnego rodzaju obrazkach czy medalikach. Powołując się na wypowiedź konsultora Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych o. Szczepana Praśkiewicza obecnie odchodzi się od tej klasyfikacji. Dziś mówi się o relikwiach „ex ossibus” - z kości, „ex corpores” - z ciała, i „ex indumentis” - np. z odzieży. Do tej ostatniej grupy możemy zaliczyć też inne przedmioty, z którymi miał styczność kandydat na ołtarze.

- Dlaczego wolimy się modlić za przyczyną świętego, którego doczesne szczątki widzimy?

- Słusznie zauważył kiedyś ks. Henryk Witczyk (KUL JPII), że relikwie są swego rodzaju aktualizacją historii życia danego człowieka. Cała historia zbawienia przekazywana przez Pismo Święte polega na tym, że aktualizuje wydarzenia sprzed wieków również poprzez znaki materialne, które pomagają przywołać dane wydarzenie lub osobę. Posiadanie relikwii lub bycie w ich pobliżu jest również fizycznym kontaktem ze świętością. Jeśli przybliżają nas one do Boga i pomagają w drodze do zbawienia stanowi to wyjątkową wartość życia chrześcijańskiego.

- Skąd wzięła się tradycja oddawania czci przez ucałowanie?

- Początkowo w Kościele utrwalił się zwyczaj umieszczania relikwii pod ołtarzem, co wyrażało prawdę, że ciało świętego stało się ołtarzem dla Boga. Jak pisał św. Augustyn, Chrystus to pierwszy z męczenników, za którym poszli inni i oddali swoje życie. W późniejszych wiekach zaczęto wydobywać relikwie spod ołtarzy i umieszczać w ozdobnych relikwiarzach, które od X wieku przybierały najrozmaitsze formy: od architektonicznych kopuł, wież lub waz itp., do form monstrancji, rąk, głów lub figur przedstawiających świętego, ozdobionych perłami i szlachetnymi kamieniami, które symbolizowały jego cnoty. Specjalnie dla relikwiarzy budowano wspaniałe ołtarze i kaplice oraz konfesje. W okresie kontrreformacji, szczególnie w okresie baroku, pojawiły się przeszklone trumny z ciałami świętych oraz relikwiarze z okrągłą przeszkloną tzw. hagioskopią, spod której widać było znaczną część relikwii. Świadczyło to o potrzebie szczególnej bliskości ze świętymi.

- W której parafii naszej diecezji znajduje się najwięcej relikwii?

- Na podstawie prowadzonych badań na temat obecności relikwii świętych i błogosławionych w diecezji sosnowieckiej najwięcej partykuł ciał świętych zgromadziła bazylika NMP Anielskiej w Dąbrowie Górniczej, następnie kościół parafialny św. Stanisława w Czeladzi oraz bazylika NSPJ w Dąbrowie Górniczej-Strzemieszycach. Statystycznie znaczna część kościołów posiada relikwie Krzyża Świętego. Bardzo popularna jest św. Faustyna Kowalska i św. o. Pio. Relikwie nie tak dawno beatyfikowanego ks. Popiełuszki posiada parafia Niepokalanego Poczęcia NMP w Sosnowcu, bazylika NMP Anielskiej w Dąbrowie Górniczej oraz parafia św. Marii Magdaleny w Gołaczewach. W tych ostatnich dwóch i bazylice katedralnej Wniebowzięcia NMP w Sosnowcu przechowywane są także relikwie bł. Jana Pawła II. Do wyjątkowych świętych na terenie diecezji sosnowieckiej zaliczyłbym św. Ignacego z Antiochii - trzeciego z kolei biskupa Antiochii po św. Piotrze Apostole i św. Ewodiuszu, który w czasie prześladowania za cesarza Trajana został uwięziony i skazany na śmierć przez pożarcie przez dzikie zwierzęta. Relikwie jego głowy przechowywane są w relikwiarzu puszkowym, datowanym na poł. XVIII wieku, z wykorzystaniem elementów z I poł. XVII wieku - w bazylice św. Andrzeja Ap. w Olkuszu.

- Co ma zrobić parafia, by pozyskać relikwie?

- Aby pozyskać relikwie należy złożyć odpowiednie pismo do kustosza miejsca, gdzie znajduje się grób świętego lub błogosławionego, z prośbą o otrzymanie jego doczesnych szczątków w celu propagowania kultu i praktykowania wiary. W niektórych przypadkach zgodę na wydanie partykuł danego świętego musi także wydać biskup diecezjalny.

- Czy do grupy relikwii można zaliczyć również sarkofag z doczesnymi szczątkami sł. Bożej Matki Teresy Kierocińskiej, które w latach 80. XX wieku zostały ekshumowane i umieszczone początkowo w kaplicy domu macierzystego, a następnie przeniesione do nowego kościoła zakonnego?

- Kiedy kończy się etap diecezjalny procesu beatyfikacyjnego i następuje przekazanie akt do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, ekshumuje się doczesne szczątki kandydata na ołtarze. Posiadają one wartość dowodową w prowadzonym procesie. Przy nich gromadzą się wierni, by wypraszać łaski i cuda, które są warunkiem ogłoszenia danego człowieka błogosławionym, a następnie świętym. Grób Matki Kierocińskiej jest takim miejscem, gdzie gromadzą się liczni wierni. Do momentu beatyfikacji nie można jednak nazywać doczesnych szczątków relikwiami.

- Jakie kościoły posiadające relikwie w naszym regionie przyciągają największe rzesze wiernych?

- Do najczęściej odwiedzanych miejsc zaliczyłbym Łagiewniki, gdzie wierni wypraszają łaski za pośrednictwem św. Faustyny Kowalskiej. W diecezji sosnowieckiej praktykuje się najczęściej nawiedzanie sanktuariów pańskich, maryjnych i świętych, w których przechowywane są również relikwie świadków wiary. Ich obecność ma szczególne zadanie pomagać ludziom zbliżać się do Boga oraz propagować świętość jako wartość życia chrześcijańskiego, bo jak pisał mój ulubiony poeta ks. Jan Twardowski, święci
„nie mają i dlatego rozdają
tak słabi że przenoszą góry
potrafią być i nie dziwić się odchodzącym
potrafią umierać i nie odchodzić”.