Niepokalane Poczęcie Maryi stało się dogmatem dopiero w 1854 r., ale tradycja wiary w tę tajemnicę istniała już w średniowieczu.
Jak pokazać w sztuce niepokalane poczęcie Maryi? Jest oczywiste, że wybierając taki temat obrazu, artyści musieli posługiwać się symbolami.
Symbolem Niepokalanego Poczęcia stało się spotkanie rodziców Matki Bożej, Joachima i Anny przed Złotą Bramą. Dlatego tę scenę często malowali artyści, powołując się na protoewangelię Jakuba. Tak też tajemnicę tę przedstawił Giotto na sławnym fresku w kaplicy Scrovegni w Padwie. Tak też tajemnica ta przedstawiana jest w sztuce prawosławnej. W późniejszych epokach artyści zachodni rzadziej sięgali po tę apokryficzną opowieść. Niepokalane Poczęcie przedstawiano zwykle jako wizerunek Maryi otoczony symbolami z Apokalipsy św. Jana (12,1): „I ukazał się cud wielki na niebie: Niewiasta odziana w słońce, z księżycem pod jej stopami, w koronie z dwunastu gwiazd”. Pierwsze obrazy wykorzystujące tę symbolikę pojawiły się w Hiszpanii, która już w 1614 r. została oddana w opiekę Niepokalanej. Maryja w tym kanonie winna mieć dwanaście, trzynaście lat, poważne piękne oczy, lekko złociste włosy, powinna być również piękna jak tylko to możliwe, łącząc piękno swej duszy z pięknem swego ciała. Ubrana jest w białą tunikę i płaszcz w kolorze błękitnego nieba. Oświetla ją słońce, ona zaś posiada koronę z gwiazd. Księżyc pod jej stopami podobny jest do ćwiartki księżyca, które zwrócone są w dół. W okresie baroku malarze malowali Niepokalaną podobnie jak Wniebowzięcie. Matka Boża unosi się w abstrakcyjnej przestrzeni, wśród chmur, z górującym nad nią białym gołębiem - symbolem Ducha Świętego. Jej sylwetka otoczona jest maryjnymi atrybutami. One mówią wszystko.
Najsłynniejsze obrazy Niepokalanej namalował Murillo. Charakterystyczną cechą jego obrazów jest odwrócenie księżyca rogami do góry, a postać ma lekkość, zwiewność, jakby była unoszona lekkim podmuchem wiatru.
W diecezji rzeszowskiej również nie brakuje pięknych obrazów i figur Matki Bożej Niepokalanej. Możemy spotkać obrazy inspirowane działami wielkich mistrzów, jak i nie brak ludowych przedstawień, jakże często obecnych w przydrożnych kapliczkach. Wszystkie one wyrażają miłość ludu Podkarpacia do Matki Bożej Niepokalanej. Nawiedzając różne świątynie naszej diecezji, napotykając ciekawe przedstawienia tej tajemnicy, prośmy Maryję, aby nie zbrakło nam odwagi naśladowania jej cnót.