Niemcy są przemysłowo solidni, a nawet perfekcyjni. Paradoksalnie ta perfekcyjność skłania ich do ciągłego udoskonalania tego, co już jest znane i sprawdzone, ale blokuje proces szukania innowacji. Przykładem tej perfekcyjności może być niemiecki silnik parowy w lokomotywach, który był genialny i najlepszy na świecie. Efekt był taki, że inżynierowie nie zauważyli elektryfikacji w świecie kolei. Ich parowozy w krótkim czasie przestały się sprzedawać, a Niemcy do dziś mają mniejszy procent zelektryfikowanych linii kolejowych niż Polska.

Nasi zachodni sąsiedzi zbudowali swój sukces na gospodarce wywodzącej się z XX wieku, czyli na eksporcie motoryzacji, przemyśle chemicznym i maszynach przemysłowych. Jednocześnie są bardzo mocno zacofani elektronicznie, telekomunikacyjnie, cyfrowo, internetowo, nie mają żadnych projektów opartych na sztucznej inteligencji. – Niemcy są liberalni obyczajowo i konserwatywni gospodarczo. Choć nasz przemysł wciąż jest w stanie wytwarzać poważne produkty, to jednak nie potrafi konkurować z najbardziej innowacyjnymi gospodarkami – mówi Wolfgang Münchau, autor książki Kaput. Koniec niemieckiego cudu gospodarczego.

Niemal codziennie niemiecka prasa donosi o grupowych zwolnieniach i zamykanych fabrykach. Złe wieści z Berlina nie są dobrą informacją także nad Wisłą, bo niemiecka gospodarka jest największym partnerem dla polskiej gospodarki. Ponad 6% polskiego PKB jest generowane przez wymianę handlową z naszymi zachodnimi sąsiadami, a więc choroba szerząca się nad Renem infekuje także naszą gospodarkę.

Transfer niemieckiej technologii

Lidl w Niemczech różni się od tego w Polsce nie tylko cenami, ale także kolejkami przy kasie. W sklepach za Odrą nie ma kas samoobsługowych, bo prawie wszyscy płacą gotówką, a nie kartą płatniczą, aplikacją w telefonie czy BLIK-iem. Niemcy przegapili rewolucję cyfrową, internetową i nowoczesne usługi bankowe. Podobnie wygląda ich sytuacja w sektorze motoryzacyjnym. Do perfekcji rozwinęli technologie spalinowe, mają najlepsze na świecie silniki Diesla, ale są bardzo mocno zacofani w inteligentnych rozwiązaniach cyfrowych oraz w kwestii samochodów elektrycznych. W efekcie ponad 50% części do „europejskiego” elektrycznego volkswagena jest kupowanych w Chinach, bo Niemcy nie mają swoich ani technologii, ani łańcucha dostaw. Dziś sytuacja wygląda tak, że niemiecki przemysł motoryzacyjny jest gigantycznie uzależniony od chińskiej technologii, a jeszcze bardziej od chińskiego rynku zbytu. Motoryzacja stanowi 20% niemieckiej gospodarki, a Chiny były dla niej o wiele większym rynkiem zbytu od tego w Europie.

Po kilku dekadach współpracy i transferu technologii w niemiecko-chińskich spółkach joint venture azjatycki uczeń dogonił, a nawet prześcignął mistrza, bo dziś niemieckich samochodów prawie nikt w Chinach nie kupuje. Volkswageny i mercedesy zalegają na parkingach, oczekując na klientów, którzy omijają niemieckie salony. Mają samochody chińskich marek, które są tańsze i coraz częściej o wiele lepsze. Ponadto producenci samochodów z Państwa Środka zalewają nowoczesnymi samochodami całą Azję, Amerykę Łacińską i śmiało wkraczają do Europy. W efekcie popyt na niemieckie auta gwałtownie spada, zarówno w Chinach, jak i na innych rynkach eksportowych na całym świecie. – Model wzrostu gospodarczego Niemiec był oparty na nadwyżce handlowej, czyli na eksporcie i dławieniu popytu wewnętrznego, aby jak najmniej importować. To sprawiło, że niemiecka gospodarka jest mało innowacyjna, cała infrastruktura jest zacofana, a dotychczasowy model eksportowy załamuje się pod wpływem silnej konkurencji – tłumaczy dr Krzysztof Rak, główny analityk Instytutu Zachodniego.

Made in China 2025

Do 2015 r. niemiecka gospodarka rozwijała się wolno, ale stabilnie, zaliczając wzrost od 1,5 do 2,5% w skali roku. Ostatnie 10 lat jednak to ciągła stagnacja albo recesja. Do tego doszły pandemia, wojna na Ukrainie i brak rosyjskich surowców, ale największym szokiem jest właśnie gwałtowny rozwój chińskiego przemysłu. Wystarczy wspomnieć, że w 2019 r. Chiny importowały ok. miliona samochodów więcej, niż wynosił ich eksport. Dzięki postępowi w produkcji pojazdów elektrycznych w szybkim tempie kraj ten stał się największym eksporterem samochodów na świecie, bo w 2023 r. chiński eksport wyniósł już 5 mln samochodów więcej niż import.

Uzależnienie od surowców energetycznych z Rosji stało się śmiertelnym ciosem dla niemieckiego przemysłu chemicznego oraz metalurgicznego. Energochłonny przemysł chemiczny bez atomu i taniego rosyjskiego gazu przestał być konkurencyjny. Skutek jest taki, że potężny BASF wyprowadza swoją produkcję z Niemiec m.in. do Chin i USA w poszukiwaniu tańszej energii. Kolejna wielka branża niemieckiego przemysłu staje przed kryzysem strukturalnym, a Europa z eksportera chemikaliów staje się ich importerem.

Niemieckim hitem eksportowym ostatnich dekad były też maszyny przemysłowe, których producenci świetnie zarabiali w czasach, gdy Chiny budowały swoje nowoczesne fabryki. Europejscy producenci znów pomogli swojej konkurencji, bo sprzedawali akurat to, czego Chiny potrzebowały do nowoczesnej industrializacji swojej gospodarki. Niemiecka kadra kierownicza i pracownicy sprzedający maszyny do fabryk przestali podróżować do Chin w czasie pandemii. Gdy wrócili w 2023 r., okazało się, że chińskie firmy oferują już bardzo dobre tego typu maszyny, które są średnio od 30 do 50% tańsze od tych produkowanych w Niemczech.

Istotny element metamorfozy Chin można prześledzić, gdy cofnie się do 2015 r., kiedy to przedstawiono projekt „Made in China 2025”, czyli 10-letni plan mający na celu uczynienie z Chin potęgi w dziedzinie zaawansowanego przemysłu. Od tego czasu intensywnie inwestowano w badania i rozwój oraz realizowano szereg strategii przemysłowych, które miały na celu podniesienie poziomu technologicznego oraz zmniejszenie zależności od zagranicznych konkurentów. Analiza przeprowadzona w 2024 r. wykazała, że Chiny osiągnęły 86% z 260 celów określonych w planie.

Niemiecki problem polskiej gospodarki

Po kilku dekadach niemieckiego cudu gospodarczego, którego filarem był handel z Chinami, dziś Chiny produkują taniej i często lepiej to, czego kiedyś potrzebowały. Według danych Banku Światowego, w 2024 r. niemiecki eksport stanowił ponad 42% PKB. I właśnie ten filar gospodarki kurczy się pod naporem nowoczesnego chińskiego przemysłu, który wypiera Niemców z całej Azji, a także z innych światowych rynków.

Polska gospodarka jest silnie powiązana z niemiecką, w naszym kraju jest bowiem wiele branż, które są podwykonawcami dla niemieckiego eksportu. Zapaść niemieckiego modelu gospodarczego może być bardzo dużym wyzwaniem dla branży motoryzacyjnej, która daje w Polsce ok. 200 tys. miejsc pracy. Z drugiej strony niemiecka gospodarka się kurczy albo stoi w miejscu już od 10 lat, a w tym czasie polskie PKB bardzo dynamicznie rosło. Oznacza to, że problemy Berlina nie przekładają się tak jednoznacznie na sytuację w naszej gospodarce.

Polski przemysł jest rozproszony i nie jest tak wielki jak niemiecki, co ma swoje dobre strony. Poza tym mamy silną branżę IT, usług cyfrowych, zasięg naszej telefonii komórkowej jest lepszy od niemieckiego. Mamy siatkę światłowodów, cyfrową administrację, świetnie działające e-płatności i przede wszystkim pomysłowych przedsiębiorców, którzy elastycznie dostosowują się do zmieniającego się otoczenia biznesowego. Co ciekawe, w domu przeciętnego Kowalskiego nadal jest mniej pieniędzy niż u przeciętnego Schmitta, ale za to Kowalskiemu internet działa dwa razy szybciej i ma on lepsze możliwości e-sprzedaży, a więc siedząc w domu, może wdrażać nowe pomysły, załatwić wiele spraw biznesowych, bankowych i urzędowych. Niemiec może sobie o tym tylko pomarzyć.