Reklama

Kościół

Co mówi do nas sztuka Bizancjum

Budzi zachwyt i natychmiastowy odruch utrwalenia jej na zdjęciu. Najważniejsze jednak, by była właściwie odczytana i zrozumiana, a na jej kontemplację potrzeba nieco więcej czasu niż to „wycieczkowe” kilkanaście sekund.

Niedziela Ogólnopolska 24/2024, str. 26-27

[ TEMATY ]

sztuka

Biblia

Margita Kotas/Niedziela

Scena zejścia Chrystusa do Otchłani z „Kościoła za murami” (Chora), Stambuł

Scena zejścia Chrystusa do Otchłani z „Kościoła za murami” (Chora), Stambuł

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Trasy pielgrzymkowe po obszarze dzisiejszej Turcji to, oczywiście, w pierwszej kolejności miejsca związane z działalnością Apostołów: Piotra, Pawła, Jana i Filipa, a następnie miejsca, gdzie tworzyły się pierwsze wspólnoty chrześcijańskie i w kolejnych wiekach powstawały centra teologiczne oraz ośrodki życia monastycznego, które wnosiły bogaty wkład w rozwój myśli i duchowości chrześcijańskiej. Równie ważnym etapem śledzenia rozwoju dziejów chrześcijaństwa powinno być także zatrzymanie się na chwilę kontemplacji sztuki bizantyjskiej.

Konstantynopol – kolebka nowej sztuki

Oficjalny początek sztuki bizantyjskiej łączony jest z 330 r., czyli datą powstania Konstantynopola. Założyciel miasta – Konstantyn Wielki był pierwszym cesarzem, który zaprzestał prześladowania chrześcijan za wyznawaną wiarę, a wraz z podpisaniem edyktu mediolańskiego w 313 r. zapewnił tolerancję religijną na obszarze całego cesarstwa rzymskiego. Konstantynopol stał się centrum chrześcijaństwa w sensie walki z herezjami i czuwania nad ortodoksją wiary. Tu zapraszano biskupów Kościoła powszechnego do udziału w soborach, podczas których doprecyzowywano Wyznanie wiary chrześcijańskiej (Credo) oraz brzmienie jej najważniejszych dogmatów. Tutaj też zrodził się pomysł na sztukę w pełni inspirowaną myślą chrześcijańską. Badacze w kolejnych wiekach nazwą ten fenomen sztuką bizantyjską.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Dla wiernych z IV wieku i kolejnych mozaiki i freski zdobiące liczne kościoły, kaplice i klasztory spełniały funkcję przede wszystkim edukacyjną. Podczas gdy w tym samym okresie (przełom IV i V wieku) w Betlejem św. Hieronim podejmuje się ogromnego dzieła przetłumaczenia słowa Bożego, tj. Biblii, z języków oryginalnych na łacinę (tzw. Wulgata), w kościołach Konstantynopola i Kapadocji słowo Boże jest udostępniane wiernym właśnie dzięki malowidłom ściennym. Ta metoda przekazywania treści religijnych za pomocą obrazów będzie w kolejnych wiekach bardzo rozpowszechniona, a w późnym średniowieczu otrzyma nawet określenie Biblii dla ubogich (Biblia pauperum).

Pod natchnieniem Bożego Ducha

Sztuka bizantyjska jest z jednej strony kontynuatorką sztuki antycznej, tak bogato obecnej na terenach wschodniej części cesarstwa rzymskiego (tereny Azji Mniejszej, czyli dzisiejszej Turcji). Artyści wychowani na tzw. triadzie platońskiej nadal w swojej pracy twórczej kierują się wartościami dobra, prawdy i piękna. Coraz mocniej jednak zauważalny jest pewien monumentalizm, który wynika z pragnienia jak najwierniejszego oddania idei Boga.

Ikony, które powstają, mają edukować, a także służyć kontemplacji samego Boga bądź prawdy wiary, którą dana ikona w sposób artystyczny ma przedstawić. W Kościołach obrządku wschodniego do dzisiaj ikony są w randze sakramentu, tj. pewnego pośrednika między Bogiem a człowiekiem. Stąd wielu artystów nie podpisuje się pod swoimi dziełami, uważając, że są one malowane (pisane) pod natchnieniem Bożego Ducha, a więc sam Duch Święty jest ich autorem.

Przewyższyłem cię, Salomonie!

Reklama

Dla nas, ludzi XXI wieku, Bizancjum to często synonim przepychu i przesady, a także braku rozdziału między sferą sakralną i świecką. Dla mieszkańców Konstantynopola w IV wieku teologia była po prostu częścią życia, a spory dotyczące Boskiej i ludzkiej natury Chrystusa przenoszone były nawet na obszar słynnych wyścigów konnych, kiedy to kibicując drużynie Zielonych bądź Niebieskich, deklarowano swoje wsparcie dla ortodoksyjnej lub heretyckiej nauki. Przepych, sięganie po najdroższe tkaniny, kamienie szlachetne oraz śmiałe kolory – głównie złoto i purpurę – także uzasadniano religijnie. Wzorując się na opisach świątyni jerozolimskiej w Starym Testamencie, twierdzono, że Bogu i miejscom kultu należy się najwyższy kunszt.

Z takiej właśnie inspiracji powstało pragnienie wzniesienia bazyliki Opatrzności Bożej (Hagia Sophia). Cesarz Konstantyn, który to monumentalne dzieło architektoniczne rozpoczął, oraz cesarz Justynian, który doprowadził je do końca, pragnęli, by pod jedną wielką kopułą mógł się gromadzić cały lud chrześcijański wraz ze swym cesarzem i spoglądać ku górze, ku Bożemu władztwu, będąc równi wobec siebie. W kronikach miasta zachowało się też pełne zachwytu wyznanie cesarza Justyniana: „Przewyższyłem cię, Salomonie!” – w nawiązaniu do świątyni króla Salomona w Jerozolimie, która została teraz przyćmiona wspaniałością pierwszej w dziejach chrześcijaństwa bazyliki – Hagii Sophii.

To, co pozostało do dnia dzisiejszego z dawnego splendoru Hagii Sophii, już pewnie takiego zachwytu nie budzi, niemniej sam fakt, że przez co najmniej piętnaście wieków nadal stoi ona na ziemi tak często nawiedzanej przez trzęsienia, powinno zadziwiać.

Zepchnięcie do muzeum

Dzieje bazyliki odzwierciedlają dzieje chrześcijaństwa na tej ziemi. To entuzjazm IV i V wieku, kiedy chrześcijaństwo, wolne od prześladowań, mogło się wyrażać także w sferze publicznej, wznosząc liczne kościoły i kaplice. Wiek VI to czasy cesarza Justyniana, które są uważane za szczyt rozwoju sztuki i architektury sakralnej. Ale już VIII wiek przynosi ogromne zniszczenia, i to nie z rąk innowierców, tylko w imię źle – fanatycznie – pojętej gorliwości ikonoklastów. Nie tylko zabrania się tworzenia nowych ikon, ale niszczy się także te wykonane wcześniej. Najboleśniej doświadczyły tego kościoły skalne w Kapadocji, ale również monastyry Konstantynopola i sama bazylika Hagia Sophia. Kolejne wieki to już obecność islamu, który na różnych etapach i z różną intensywnością niszczył sztukę chrześcijańską. I wreszcie najboleśniejszy cios dla mieszkańców Konstantynopola i uwielbianej przez nich bazyliki to IV krucjata, podczas której dokonano ostatecznego spustoszenia; czego nie zniszczono, to zrabowano i wywieziono do kościołów europejskich.

Czasy współczesne natomiast przyniosły zmienny status Hagii Sophii – od meczetu do muzeum.

2024-06-11 13:33

Ocena: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Uwielbione rany

Niedziela Ogólnopolska 16/2018, str. 30

[ TEMATY ]

sztuka

Graziako

Matthias Grünewald, „Ołtarz z Isenheim”, fragment (XVI wiek)

Matthias Grünewald, „Ołtarz z Isenheim”, fragment (XVI wiek)
Nie znam bardziej sugestywnego malarskiego wyobrażenia zmartwychwstania Chrystusa niż wizja Matthiasa Grünewalda z ołtarza z Isenheim. Świetlista postać o rozsłonecznionej, radosnej twarzy unosi się nad otwartym grobem, spowita w całun, który stopniowo z bieli przechodzi w barwę purpury i czerwieni. I – co najważniejsze – w lekkim, niemal zwiewnym ruchu, z Boską gracją ukazuje rany na dłoniach, stopach i w przebitym boku. Uwielbione rany. To obraz Przemienienia, Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia zarazem. Wstrząsające dzieło sztuki, jakże dla mnie pomocne w wysiłkach pojęcia Tajemnicy, bez której moja wiara nie miałaby sensu. Jezus rzeczywiście jest Chrystusem, Mesjaszem, Posłanym, współistotnym Bogu Ojcu, objawiającym w ten sposób ludziom samego siebie. Zmartwychwstał, jak zapowiedział. „Krew rozlana, przyciągnięta przez tajemniczą siłę i ożywiona ponownie Boskim ciepłem życia, wpłynęła do żył (...) strumień życia zalał Serce, a Serce przebudziło się i wpompowało Krew do Jego członków, odbudowując mięśnie i przywracając je do życia. Znikały jedna po drugiej rany niczym cienie przed promieniami słońca lub ślady wilgoci, które pożera płomień. Pozostało tylko pięć głównych ran, gdyż Miłość chciała zachować je jako swój pomnik”. Powyższe słowa napisał ks. Dolindo Ruotolo, włoski mistyk i pokorny, cierpiący sługa Pana, w komentarzu do Ewangelii według św. Mateusza. Zatrzymuję się nad ostatnim zdaniem i ponownie spoglądam na obraz Grünewalda. Uwielbione rany. „Gdyż Miłość chciała zachować je jako swój pomnik”. Co to znaczy dla mnie dziś, w kwietniu (kiedy to się wydarzyło, też był kwiecień), podczas wielkanocnego czasu? Porusza mnie Bóg, który chce na wieczność nosić znaki miłości, który chlubi się nimi, który mogąc przecież ukazać się jako całkowicie doskonały, stanął pomiędzy uczniami i powiedział do Tomasza, aby dotknął Jego ran. Mówi to też do mnie. Powtarzam zatem za ks. Dolindo: „Poślij swego Anioła, by odsunął grobowy kamień, którym szczelnie zamknę to Twoje Mistyczne Ciało. Stań obok nas, nędznych pielgrzymów, bądź z nami; wyjaśniaj nam Pisma światłem, którego strzeżesz w Kościele; daj się poznać, pozwól sobie służyć, pozwól się kochać i spraw, by nasze życie było ciągłym błogosławieństwem w Imię Najświętszego Boga w Trójcy Jedynego. Amen”.
CZYTAJ DALEJ

Kard. Parolin: odnawiamy nasze zaangażowanie w służbę Papieżowi

Chcemy powiedzieć, że odnawiamy nasze zaangażowanie w służbę Ojcu Świętemu i Jego Piotrowej Posłudze – zawsze dla chwały Bożej, dobra Kościoła i zbawienia dusz – zaznaczył watykański Sekretarz Stanu, kard. Pietro Parolin w słowach pozdrowień skierowanych do Leona XVI, które wygłosił na początku audiencji dla papieskich przedstawicieli. W spotkaniu uczestniczyło 98 nuncjuszy apostolskich oraz 5 stałych obserwatorów.

Na początku przemówienia kard. Parolin wskazał, że wygłoszone pozdrowienie jest przede wszystkim „pozdrowieniem modlitewnym” początku pontyfikatu Leona XIV. Hierarcha zapewnił o modlitewnych pamięci i wsparciu.
CZYTAJ DALEJ

Z pamiętnika pielgrzyma - dzień 4

2025-06-10 18:35

ks. Łukasz Romańczuk

Wczoraj zapomniałem powiedzieć o jednym ze świętych, który towarzyszył nam przez cala drogę. Gdy rozpoczynaliśmy wędrówkę z Sutri na placu była figura tego świętego. Podobnie w kościele, w którym sprawowaliśmy Mszę świętą tak żeby jego obraz i figura. Święty ten jest bardzo charakterystyczny ponieważ obok jego nóg jest świnia. Patrząc oddali na tę figurę myślałem że to Święty Roch a zwierzę pod jego stopami to pies. Przyjrzałem się jednak bliżej okazało się że jest to prosiaczek.

A wspomnianym świętym jest święty Antoni Opat, znany także jako Pustelnik. Swoje wspomnienie liturgiczne ma 17 stycznia a dlatego jest ukazywany z prosiaczkiem ponieważ według pewnej historii, gdy podróżował drogą morską pewna locha przyniosła do niego chory prosię, on uczynił na nim znak krzyża. Prosię wyzdrowiało. Co ciekawe dzisiejszy dzień, także jest z prosiakiem w tle. A związany jest on z sanktuarium, które mijaliśmy po drodze. Santuario Madonna della Sorbo. Swoje początki sakralne to miejsce ma w 1427 roku, kiedy to papież Marcin V przekazał to miejsce karmelitom. Według miejscowych opowieści krąży historia o objawieniu Matki Bożej i dlatego jest w tym miejscu kult maryjny Historia opowiada o człowieku z jedną ręką, który pasł świnie w dolinie Sorbo. Pewnego dnia, szukając jednej z zabłąkanych świń, znalazł ją w pobliżu jarzębiny, gdzie ukazała mu się Madonna. Maryja sprawiła, że ręka młodzieńca odrosła i powiedziała do niego: „Idź do wsi i przekonaj ich, aby zbudowali sanktuarium na tym wzgórzu. Każdy, kto przyjdzie tu w procesji, otrzyma moją łaskę. Jeśli ci nie uwierzą, pokaż im swoją rękę”. Nie znając tej historii, mogę powiedzieć, że Via Francigena pomaga, aby tę prośbę zrealizować. Do sanktuarium prowadzi 14 krzyży, na których znajdują się tabliczki z numerami stacji. Pierwszy krzyż czyli pierwsza stacja jest już około 3,5 km od sanktuarium. To idealny dystans, aby między poszczególnymi stacjami rozważać te ważne wydarzenia, związane z misterium naszego zbawienia. Idąc między stacjami była idealna przestrzeń, aby te 14 stacji odnieść do życia swojego oraz wydarzeń, które dzieją się obecnie w Kościele, świecie, czy też w sposób szczególny mnie dotykają. Takie myśli wypływające z serca i wlewające nadzieję. Żałuję tylko, że nie udało mi się ich nagrać, bo chętnie bym do nich jeszcze wrócił, a pamięć niestety bywa ulotna.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję