Pierwsze tego typu spotkanie naukowców zajmujących się tą tematyką miało miejsce w wigilię odprawienia przez ks. Floriana Berlika TChr pierwszej po wojnie Mszy św. w Szczecinie. Wówczas konferencja uświetniła 70. rocznicę tamtego wydarzenia, które miało miejsce 6 maja 1945 r. Ponad rok temu dyskutowano o trudnym okresie lat 1945-56. Omawiano powstanie struktur kościelnych na Ziemiach Zachodnich po 1945 r. i rozmaite trudności w pracy duszpasterskiej, z którymi borykali się duchowni i wierni świeccy, szczególnie w czasach stalinowskich. Owocem tamtego dyskursu będzie pierwszy tom studiów nad Kościołem na Pomorzu Zachodnim, który ukaże się do końca bieżącego roku. W tym roku powodów dla kontynuowania tematu dziejów Kościoła na tzw. Ziemiach Odzyskanych było kilka. Przede wszystkim rocznicowe. W skali ogólnokrajowej jest to 1050. rocznica Chrztu Polski, 50. rocznica obchodów Millennium, 60. rocznica Jasnogórskich Ślubów Narodu oraz 60. rocznica zwolnienia z internowania prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego. W te wydarzenia ogólnopolskie wpisują się wspomnienia o charakterze regionalnym. Uroczystości milenijne w Gorzowie Wlkp., ówczesnym centrum życia religijnego na Pomorzu i ziemi lubuskiej, miały miejsce 6 listopada 1966 r. Natomiast uroczyste „Te Deum” w kościele św. Jana Ewangelisty w Szczecinie odśpiewano 5 listopada. Organizatorom konferencji przyświecały również cele naukowe. Chodziło przede wszystkim o to, aby podsumować dotychczasowy stan badań i poruszyć tematy dotychczas mniej znane. Dolną datę konferencji wyznaczają zmiany polityczne, do jakich doszło w 1956 r. W ich wyniku I sekretarzem KC PZPR został Władysław Gomułka, a w relacjach państwo-Kościół nastał dwuletni okres normalizacji. Końcową datę wyznacza podział dużej administracji apostolskiej w Gorzowie Wlkp. na trzy mniejsze diecezje: gorzowską, szczecińsko-kamieńską i koszalińsko-kołobrzeską, który w 1972 r. został dokonany bullą „Episcoporum Poloniae coetus”.

Otwarcia konferencji dokonali: abp prof. dr hab. Andrzej Dzięga, metropolita szczecińsko-kamieński, oraz dr Paweł Skubisz, dyrektor szczecińskiego Oddziału IPN. Z kolei ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman zaprezentował zebranym pierwszy tom „Dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim”, który obejmuje lata 1945-56. Jak już zostało to wspomniane na wstępie, będzie on dostępny na przełomie listopada i grudnia br.

Całość konferencji została podzielona na pięć sesji. Jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Ryszard Gryz z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, który omówił „Stosunki państwo-Kościół w latach 1956-72”. Po nim dr Rafał Łatka z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie ukazał prymasa Stefana Wyszyńskiego w politycznej rzeczywistości doby Władysława Gomułki. O recepcji Soboru Watykańskiego II w Polsce ciekawie wypowiedział się dr Michał Białkowski, reprezentujący Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zwieńczeniem pierwszej sesji była relacja dr. hab. prof. US Tomasza Sikorskiego na temat środowiska katolików świeckich w latach 1956-72. W dalszej części sympozjum ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman zaprezentował organizację Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1956-72; dr Zbigniew Stanuch (IPN Szczecin) skupił się na polityce wyznaniowej władz państwowych PRL wobec biskupów gorzowskich – Wilhelma Pluty, Jerzego Stroby i Ignacego Jeża; dr Katarzyna Lemek podzieliła się wiedzą na temat nauczania religii w punktach katechetycznych, a ks. dr Robert Masalski (Archiwum Archidiecezjalne w Szczecinie) ukazał posługę dobroczynną Kościoła w omawianym okresie. Zebrani w auli Wydziału Teologicznego słuchacze mogli również wysłuchać wystąpień: ks. prof. dr. hab. Dominika Zamiatały CMF z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie na temat zgromadzeń zakonnych; ks. prof. dr. hab. Bernarda Kołodzieja TChr z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu o działalności Chrystusowców na Pomorzu Zachodnim; dr. Roberta Kolasy o trudnych relacjach pomiędzy władzami partyjno-miejskimi a Kościołem w Pile. Ks. dr Adrian Put przedstawił stosunek Kościoła rzymskokatolickiego do innych Kościołów i wspólnot kościelnych na Pomorzu Zachodnim. O duszpasterstwie akademickim w Szczecinie mówiła Zofia Fenrych (IPN Szczecin); dr Michał Siedziako (IPN Szczecin) wygłosił referat o Klubie Inteligencji Katolickiej w Szczecinie w 1957 r., a dr Janusz Gierlasiński z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zreferował losy zniszczonych świątyń na Pomorzu Zachodnim.

Cała konferencja została tak pomyślana, aby punkt wyjścia w temacie konferencji stanowiły ogólne syntezy historii Kościoła w Polsce i żeby w dalszej kolejności poprzez syntetyczne omówienie relacji władz z Kościołem na Pomorzu Zachodnim przejść do zagadnień bardziej szczegółowych o charakterze problemowym. W ten sposób nadano szczecińskiemu sympozjum jasną i czytelną strukturę. Zgromadzeni w auli słuchacze wysłuchali wielu ciekawych referatów. Ich obecność najlepiej świadczyła o potrzebie przybliżania społeczeństwu tematów związanych z Kościołem na Ziemiach Zachodnich. Niewątpliwym atutem konferencji był udział w niej wielu naukowców z różnych ośrodków naukowych w Polsce, co na pewno podniosło jej rangę. Zasadniczy wniosek jaki wypływa z drugiego sympozjum jest taki, że w tych trudnych latach konfrontacji pomiędzy państwem a Kościołem to Kościół okazał się zwycięski. Biskupi gorzowscy przetrwali w jedności trudny czas ataków ze strony władz lokalnych i bezpieki. Gdy w 1972 r. Wilhelm Pluta został biskupem diecezji gorzowskiej, Jerzy Stroba biskupem diecezji szczecińsko-kamieńskiej, a Ignacy Jeż biskupem diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, Władysława Gomułki nie było już u władzy.

Organizatorzy konferencji planują wydanie w przyszłym roku wszystkich referatów w postaci drugiego tomu „Dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim”.