Gdy dziś mówimy o naszej diecezji, na pierwsze miejsca wysuwają się takie ośrodki jak Zielona Góra, Gorzów, Rokitno czy Paradyż. Jednak przed 1050 laty tak nie było. Życie państwowe i religijne ogniskowało się wokół takich grodów jak: Głogów, Santok, Drzeń, Lubusz, Krosno i Międzyrzecz. To tam należy szukać naszych początków.

Jak się Polska budowała?

Zdajemy sobie sprawę, że Polska nie pojawiła się znikąd. Proces budowania większych związków plemiennych musiał przebiegać od co najmniej kilku wieków, choć pod koniec wieku XI i początkach X znacznie przyspieszył. Do najsilniejszych i największych państw plemiennych zaliczamy państwo Wiślan w okolicach Krakowa oraz państwo Polan w okolicach Poznania i Gniezna. I to właśnie władcy polańscy podjęli działania zmierzające do scalania okolicznych plemion w większy organizm polityczny. W latach 930-960 Polanie połączyli w jednym państwie ziemie całej obecnej Wielkopolski. Zapewne wówczas pierwszy historyczny władca Mieszko I przyłączył obszary leżące nad Obrą i środkową Wartą do swego państwa. Pod koniec życia książę ten panował na obszarze wyznaczonym przez dzisiejsze dzielnice: Wielkopolskę, Mazowsze, Pomorze Gdańskie, Śląsk i być może Małopolskę. Jego syn Bolesław Chrobry znacznie ojcowiznę powiększył.

Dla przetrwania wczesnopiastowskiej monarchii ogromne znaczenie miało utworzenie w czasach Mieszka I i Bolesława Chrobrego własnej organizacji kościelnej. Najpierw było to biskupstwo w Poznaniu w 968 r., a następnie metropolia w Gnieźnie w 1000 r. z biskupstwami w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Ziemie obecnej diecezji zielonogórsko-gorzowskiej należały zatem przez 1050 laty najpierw do biskupstwa z siedzibą w Poznaniu, a od 1000 r. do diecezji wrocławskiej (południowa część) i poznańskiej (północna część naszej obecnej diecezji) w metropolii gnieźnieńskiej.

Bardzo ważny Głogów

Głogów to prawdziwa ozdoba historyczna naszej diecezji. Dzięki niemu sięgamy do najważniejszych wydarzeń w dziejach naszej ojczyzny. Już w 845 r. „Geograf Bawarski” wymienia Dadosesani (Dziadoszan), którzy mieli 20 grodów nad Odrą u ujścia Baryczy i na Wzgórzach Dalkowskich. Pośród tych grodów znajdował się także gród głogowski lokalizowany na obszarze tzw. Pawich Oczek. Gród na Ostrwie Tumskim powstaje ok. 990 r. Gdy włączono ziemie Dziadoszan do państwa Piastów, stary gród plemienny uległ zniszczeniu. Piastowie zainicjowali budowę potężnego centrum u ujścia Baryczy do Odry. Wzniesiony został zespół grodowy, który składał się z wielkiego grodu na jednej z wysp odrzańskich i dwóch osad służebnych. W 1000 r. Głogów znalazł się najprawdopodobniej na trasie pielgrzymki, jaką cesarz Otton III podjął do grobu swojego przyjaciela św. Wojciecha w Gnieźnie. Przypuszcza się, że cesarz zatrzymał się w Głogowie na nocleg. Pierwsza zaś wzmianka o nazwie grodu pochodzi z 1010 r. „Urbs Glogua” wymienia biskup merseburski Thietmar. Biskup odnotował w swojej kronice, jak wyglądał najazd wojsk niemieckich na Polskę, które dotarły pod Głogów. Gród był bardzo silnie obwarowany i obsadzony liczną załogą. To spowodowało, że cesarz Henryk II odstąpił od zdobywania grodu. Kolejny raz wojska niemieckie próbowały zdobyć Głogów 9 sierpnia 1017 r., ale i tym razem się to nie udało. W dalszych latach rozwoju gród głogowski tak się rozwinął, że pełnił rolę stolicy księstwa.

Santocki gród

Osada w miejscu dzisiejszego Santoka zbudowana została już w VIII wieku. To był bardzo ważny ośrodek polityczny i gospodarczy ziem nad dolną Notecią i Wartą. Osada otoczona palisadą i ufortyfikowana strzegła drogi z Poznania do Szczecina. W połowie X wieku osada santocka spłonęła zapewne w wyniku walk Mieszka I z Pomorzanami. Książę Mieszko na zgliszczach nakazał wybudowanie potężnego grodu wraz z podgrodziem, który miał za zadanie strzeżenie północno-zachodnich granic państwa. Jego bezpośrednim zadaniem było bronienie dostępu w głąb ziem dzisiejszej Wielkopolski.

W XI wieku Santok odgrywał bardzo ważną rolę w systemie obronnym ówczesnej Polski. Średniowieczny kronikarz Gall Anonim nazwał XI-wieczny Santok „kluczem i strażnicą królestwa polskiego”. W państwie Mieszka I i Bolesława Chrobrego pełnił również bardzo ważną rolę gospodarczą, leżąc na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych i handlowych.

W X, XI i XII wieku Santok przeżywał okres swojego największego rozkwitu. Był siedzibą kasztelanii i prepozytury kościelnej. Tu znajdował się jeden z najwcześniejszych kościołów piastowskich pw. św. Andrzeja.

I znów klucz

Choć obecnie Lubusz leży poza granicami Polski, to nie sposób mówić o początkach naszej państwowości bez tej osady. To od nazwy tego grodu i powstałej później diecezji czerpiemy nazwę współczesnego regionu, który nazywamy województwem lubuskim lub Ziemią Lubuską. Gród powstał zapewne w X wieku na lewym brzegu Odry i był głównym ośrodkiem plemienia Lubuszan. Do Państwa Gnieźnieńskiego dołączył go Mieszko I zapewne w początkach swojego panowania.

Nadodrzańskie położenie grodu wikłało go w wielką politykę, którą prowadził na tym obszarze Mieszko I. Książę stosunkowo szybko podporządkował sobie kilka plemion połabskich. Przez to znalazł się w konflikcie z Wieletami i dowodzącymi nimi Wichmanem, który był banitą niemieckiego pochodzenia. Walki z plemionami połabskimi są także ważne z innego powodu. Po raz pierwszy Mieszko nawiązał bezpośrednie kontakty polityczne z Czechami i Niemcami. Tym ostatnim postanowił Mieszko I płacić trybut z ziem aż do rzeki Warty. Przypuszcza się, że chodziło właśnie o teren Lubuszan.

Nadgraniczne położenie Lubusza powodowało, że w systemie obronnym państwa Piastów pełnił rolę pierwszej twierdzy. Z tego też powodu XIII-wieczni kronikarze nazywali go kluczem Królestwa Polskiego.

Dla nas bardzo ważną informacją jest fakt, że to właśnie w tym grodzie utworzono w 1124 r. biskupstwo lubuskie.

Międzyrzecz

Najstarsze ślady zamieszkiwania obszaru współczesnego miasta pochodzą z XI do VI stulecia p.n.e. Od V wieku po Chrystusie rozpoczyna się intensywny rozwój tego obszaru. Gród międzyrzecki wzniesiono w IX wieku. Była to budowla stosunkowo niewielka. Wczesny Międzyrzecz został zniszczony w okresie przejmowania tych terenów przez władców piastowskich. Wznoszą oni nowy gród, znacznie większy od poprzedniego. Szerokość wału przy podstawie wynosiła 20 metrów. W nowym państwie gród pełnił bardzo ważną rolę polityczną i gospodarczą. Tu także wzniesiony został erem dla mnichów, którzy w 1003 r. ponieśli śmierć męczeńską. Istnienie opactwa wspomina pod 1005 r. bp Thietmar.

W połowie XI wieku Międzyrzecz wraz z całą okolicą zajmują Pomorzanie. W 1094 r. odbił go Bolesław Krzywousty. Gall Anonim tak opisał to wydarzenie: „Pewnego razu wyruszył na Pomorze, gdzie już wcześniej objawił sławę swego imienia, albowiem takimi siłami obległ gród Międzyrzecz i z taką gwałtownością doń szturmował, że po kilku dniach zmusił załogę do poddania się”.

Antyczne Krosno

historia Krosna Odrzańskiego sięga niepamiętnych czasów. Sądzi się nawet, że ma piękną antyczną kartę. Są tacy badacze, którzy przypuszczają, że Krosno mogło być stolicą starożytnego Związku Lugijskiego (Lugidunum). Plemię Lugiów wymienia Ptolemeusz oraz wspomina miejscowość Lugidunum. Krosno ma tutaj konkurencję, gdyż Lugidunum kojarzone jest także z Legnicą i Głogowem. Zapewne osada na terenie dzisiejszego Krosna leżała tylko na terenie związku.

Badania archeologiczne wskazują, że gród powstał w VII-VIII wieku. Była to bardzo ważna osada na środkowym Nadodrzu. Z racji przygranicznego położenia często wystawiona na konflikty graniczne. Pierwsze wzmianki o historycznym Krośnie pochodzą dopiero z 1005 r. W tym roku i w dziesięć lat później pod Krosnem walki toczył Bolesław Chrobry z Henrykiem II niemieckim. W XI i XII wieku Krosno pełni bardzo ważną rolę w systemie obronnym państwa Piastów, stanowiąc gród o charakterze państwowym. W czasach Bolesława Wysokiego Krosno stało się kasztelanią książęcą, a ostatecznie stolicą księstwa.

Na ziemiach współczesnej diecezji zielonogórsko-gorzowskiej nie było ośrodków o tak ważnej roli państwotwórczej jak Gniezno, Poznań, Kruszwica, Giecz, Bnin czy inne. Niemniej także i tu działy się rzeczy ważne dla naszej polskiej i kościelnej tożsamości. W roku, gdy wspominany 1050. rocznicę Chrztu Polski, warto przypomnieć sobie udział także naszych ziem w tym ważnym dziele.