Data ogłoszenia adhortacji „Evangelii nuntiandi” wskazuje, że dokument ten jest jednym ze znaczących owoców Soboru Watykańskiego II. Stał się rezultatem pracy biskupów uczestniczących w III Zwyczajnym Zgromadzeniu Ogólnym Synodu Biskupów, odbytym w dniach 27 września – 26 października 1974 r. Tematem tego synodu była ewangelizacja w świecie współczesnym.

W trosce o ewangelizację

Paweł VI wyjaśnia we Wstępie adhortacji, że w świetle postulatów Soboru Watykańskiego II Kościół powinien nie tylko przekazywać dziedzictwo wiary pełne i nienaruszone, lecz także zobowiązany jest, żeby to dziedzictwo udostępniać współczesnemu człowiekowi „w sposób jasny i przekonujący”. Dlatego jednym z głównych celów wspomnianego synodu biskupów było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jakie metody należy stosować w głoszeniu Ewangelii, żeby było ono skuteczne oraz dostosowane do aktualnych warunków i sytuacji. Jednocześnie Paweł VI podkreśla znaczenie mocy, jaka tkwi w orędziu ewangelicznym. Wyjaśnia też, że ewangelizacja ma kluczowe znaczenie, ponieważ głoszenie ewangelicznego orędzia jest istotnym zadaniem i obowiązkiem nałożonym Kościołowi przez Chrystusa i dlatego nic nie może go zastąpić. Ewangelizacja „jest trzonem działalności duszpasterskiej Kościoła”.

Adhortacja „Evangelii nuntiandi” wykazuje wysoki walor edukacyjny. W publikacjach nazywa się ją przewodnikiem niezbędnym do skutecznego ewangelizowania świata. Wskazują na to zagadnienia podjęte w poszczególnych częściach dokumentu: Chrystus jako twórca ewangelizacji, o istocie ewangelizacji, treść ewangelizowania, sposoby głoszenia Ewangelii, odbiorcy ewangelizacji, głosiciele Ewangelii, rola Ducha Świętego w ewangelizowaniu świata.

Niniejsza refleksja jest próbą odpowiedzi na pytanie, jakie zadania przed światem mediów stawia wobec ewangelizacji adhortacja Pawła VI.

Media a ewangelizacja

W adhortacji „Evangelii nuntiandi” mówi się w dwojaki sposób o mediach w odniesieniu do ewangelizacji. Najwięcej uwagi poświęca im dokument zwłaszcza w kontekście wpływu, jaki wywierają na swoich odbiorców. Drugi sposób ujmowania mediów w adhortacji w związku z refleksją nad ewangelizacją wyraża się w tym, że są one uwzględniane pośrednio, np. konkretna opinia na jakiś temat odnoszona jest do mediów, ale nie wprost.

Uderza przede wszystkim wyrażana na kartach adhortacji pochwała mediów. Podkreśla się, że są one cechą specyficzną „w naszych czasach”, dzięki temu m.in., że są obecne w różnych okolicznościach życia człowieka, jak np. w poznawaniu wiary, w katechezie oraz w pogłębianiu religijności, dlatego nie może zabraknąć pomocy z ich strony. Są wprzęgnięte w służbę Ewangelii, poszerzają zakres słuchania słowa Bożego i przyczyniają się do przekazywania Dobrej Nowiny milionom ludzi. A ponadto Kościół za pośrednictwem mediów głosi „na dachach” (por. Mt 10, 27) powierzone mu orędzie. Paweł VI widzi w mediach nowe sposoby oddziaływania, wręcz „współczesną ambonę” i środek przemawiania do rzesz. W słowach następcy św. Piotra wyczuwa się zachwyt wobec zjawiska, którym są media. Dlatego nie dziwi fakt, że kieruje zdecydowany i kategoryczny apel: „Kościół byłby winien przed swoim Panem, gdyby nie używał tych potężnych pomocy, które ludzki umysł coraz bardziej usprawnia i doskonali”.

Z funkcjonowaniem mediów zaangażowanych na rzecz ewangelizacji Paweł VI wiąże konkretne oczekiwanie. Oto zadaniem mediów jest nie tylko docieranie do jak największej liczby odbiorców, lecz mają one również odznaczać się zdolnością oddziaływania na ludzkie sumienia i serca. Ta zdolność w języku medioznawców nazywa się opiniotwórczością, a jej poziomem mierzona jest skala skuteczności oddziaływania np. radia, telewizji czy gazety.

Z mediami Paweł VI wiąże zachętę skierowaną do osób świeckich. Oto w związku z wykonywaniem funkcji wynikających z pełnionego zawodu powinny one realizować także „swoisty rodzaj ewangelizacji”. Wymieniono przykładowo różne rodzaje aktywności, a wśród nich uwzględnione zostały również osoby pracujące w mediach (obok osób zajmujących się polityką, gospodarką, nauką czy życiem społecznym).

Paweł VI daje wyraz swojemu realizmowi w patrzeniu na media. Zwraca bowiem uwagę również na ich negatywny wpływ na odbiorców. Wyraża się on w postaci zakłamania, pornografii, destruktywnej propagandy, a także w ustawach sprzyjających tym zjawiskom i tolerującym popełnianie zła w różnej postaci.

Media jako miejsce ewangelizowania

W adhortacji „Evangelii nuntiandi” wskazano na kilka zjawisk i problemów, które pośrednio odnoszą się do mediów. Jednym z nich jest aktualna relacja między Ewangelią a kulturą. W dokumencie czytamy, że istnieje rozdźwięk między Ewangelią a kulturą, nazwany dramatem naszych czasów. Wiadomo zaś, że w obrębie kultury znajduje się najbardziej prężna i dynamiczna jej warstwa, tzn. media, które dziś tworzą jedno z najważniejszych środowisk człowieka nazywane mediosferą. Ze względu na wspomniany rozdźwięk między Ewangelią a kulturą adhortacja formułuje postulat, „żeby ewangelizować troskliwie ludzką kulturę”. Może się to stać w następstwie współdziałania kultury z misją ewangelizowania świata, w szczególności zaś w ramach swoistej autoewangelizacji. Ta ostatnia może się realizować w sytuacji, gdy media nie będą tylko narzędziami ewangelizacji, lecz przede wszystkim staną się jej miejscem, o czym po raz pierwszy mówiono na II Synodzie Biskupów dla Europy, odbytym w 1999 r. Należy dodać, że coraz powszechniej jest dziś nagłaśniany postulat „ewangelizacji mediów i przez media”.

Pośrednie odniesienie do mediów ma miejsce również w zwróceniu uwagi w adhortacji na zjawisko dominacji obrazu. Należy tu przypomnieć, że Paweł VI jako pierwszy zwrócił uwagę na konieczność zachowania równowagi między obrazem i słowem we współczesnej kulturze. W następstwie jej zachwiania cywilizacja obrazu marginalizuje słowo, które z natury swojej jest niezbędne w rozwoju umysłowym człowieka. Nie ulega wątpliwości, że istniejący antagonizm między obrazem a słowem ujawnia się najwyraźniej na polu mediów, czyli w mediosferze człowieka. Paweł VI w tej sytuacji opowiada się po stronie „cywilizacji słowa” i podkreśla jego wyższość nad obrazem. Argumentem uzasadniającym to stanowisko są słowa św. Pawła: „Wiara rodzi się z tego, co się słyszy” (Rz 10, 17), co oznacza, że ta wiara nie pochodzi np. z oglądania. Wszak w przeciwieństwie do słowa obrazy medialne (telewizja, film, Internet, fotografia, plakat) nie przyczyniają się do wewnętrznego rozwoju człowieka.

Adhortacja przypomina, że „za pierwszy środek ewangelizacji należy uznać świadectwo”. W związku z tym podkreśla się wagę świadectwa w głoszeniu Ewangelii. Papież wypowiada wtedy znane i bardzo ważne stwierdzenie na ten temat: „Człowiek naszych czasów chętniej słucha świadków aniżeli nauczycieli; a jeśli słucha nauczycieli, to dlatego, że są świadkami”. W odniesieniu do mediów należy podkreślić, że w ich działaniach na rzecz ewangelizacji nie wystarczy tylko mówić o walorach dawania świadectwa, ale powinno się to świadectwo dawać – na łamach prasy, w studiu telewizyjnym i radiowym czy w Internecie i jednocześnie dbać, żeby było zawsze wiarygodne.

Należy podkreślić, że mimo upływu ponad 40 lat od ogłoszenia adhortacji papieża Pawła VI na temat ewangelizacji w świecie współczesnym jej przesłanie, oceny i sformułowane postulaty są wciąż aktualne i niezmiennie ważne.